Khóa luận Đánh giá thực trạng khai thác và sử dụng các công trình thuỷ lợi trên địa bàn xã Vân Nội, huyện Đông Anh, Thành phố Hà Nội

Nội dung text: Khóa luận Đánh giá thực trạng khai thác và sử dụng các công trình thuỷ lợi trên địa bàn xã Vân Nội, huyện Đông Anh, Thành phố Hà Nội

1. HỌC VIỆN NÔNG NGHIỆP VIỆT NAM KHOA KINH TẾ VÀ PHÁT TRIỂN NÔNG THÔN -------  ------- HÀ THẢO NGUYÊN ĐÁNH GIÁ THỰC TRẠNG KHAI THÁC VÀ SỬ DỤNG CÁC CÔNG TRÌNH THỦY LỢI TRÊN ĐỊA BÀN XÃ VÂN NỘI, HUYỆN ĐÔNG ANH, THÀNH PHỐ HÀ NỘI KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP HÀ NỘI - 2015
2. HỌC VIỆN NÔNG NGHIỆP VIỆT NAM KHOA KINH TẾ VÀ PHÁT TRIỂN NÔNG THÔN -------  ------- KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐÁNH GIÁ THỰC TRẠNG KHAI THÁC VÀ SỬ DỤNG CÁC CÔNG TRÌNH THỦY LỢI TRÊN ĐỊA BÀN XÃ VÂN NỘI, HUYỆN ĐÔNG ANH, THÀNH PHỐ HÀ NỘI Tên sinh viên : Hà Thảo Nguyên Chuyên ngành đào tạo : Phát triển nông thôn Lớp : PTNTB – K56 Niên khóa : 2011-2015 Giảng viên hướng dẫn : TS. HỒ NGỌC NINH HÀ NỘI - 2015
3. LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan rằng, số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn này là trung thực và chưa hề được sử dụng để bảo vệ một học vị nào. Tôi xin cam đoan rằng, mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận văn này đã được cảm ơn và các thông tin trích dẫn trong luận văn đều được chỉ rõ nguồn gốc. Đồng thời tôi xin cam đoan rằng trong quá trình thực hiện đề tài này tôi luôn chấp hành đúng mọi quy định của nơi thực tập. Hà Nội, ngày tháng năm 2015 Sinh viên thực hiện Hà Thảo Nguyên i
4. LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành khoá luận tốt nghiệp, tôi đã nhận được sự giúp đỡ tận tình của nhiều cá nhân, tập thể. Trước hết, tôi xin chân thành cảm ơn TS Hồ Ngọc Ninh bộ môn Kế hoạch và đầu tư, khoa Kinh tế & Phát triển nông thôn, Học viện Nông nghiệp Việt Nam đã tận tình, chỉ bảo tôi trong suốt thời gian tôi thực hiện đề tài. Tôi xin chân thành cảm ơn sự giúp đỡ của các Thầy, Cô giáo Khoa Kinh tế & PTNT, thầy cô thư viện Học viện Nông nghiệp Việt Nam đã tạo điều kiện thuận lợi cho tôi thực hiện và hoàn thành đề tài. Tôi xin chân thành cảm ơn tập thể cán bộ Xí nghiệp đầu tư và phát triển thuỷ lợi Đông Anh, cán bộ và bà con nhân dân xã Vân Nội, huyện Đông Anh đã tạo mọi điều kiện và giúp đỡ tôi trong suốt thời gian thực tập. Qua đây, tôi cũng xin gửi lời cảm ơn đến gia đình, người than và bạn bè đã động viên, giúp đỡ, tạo điều kiện cho tôi trong quá trình thực hiện đề tài này. Một lần nữa tôi xin trân trọng cảm ơn! Hà Nội, ngày tháng năm 2015 Sinh viên thực hiện Hà Thảo Nguyên ii
5. TÓM TẮT KHÓA LUẬN Việt Nam có mạng lưới sông ngòi dày đặc, phân bổ đều khắp từ bắc tới nam với lưu vực lớn, nguồn thuỷ sản phong phú, tiềm năng thuỷ điện dồi dào, thuận lợi cho phát triển nông nghiệp và tụ cư của con người, hình thành nền văn minh lúa nước lâu đời của người Việt bản địa. Sau khi Nhà nước Việt Nam dân chủ cộng hoà ra đời, thuỷ lợi mới thực sự trở thành một ngành thuộc kết cầu hạ tầng kinh tế - xã hội được ưu tiên đầu tư, đóng vai trò hết sức quan trọng đối với công cuộc phát triển đất nước và nâng cao đời sống nhân dân. Vân Nội là một xã của huyện Đông Anh về sản xuất nông nghiệp, nên các công trình thuỷ lợi đã rất được chú trọng quan tâm đầu tư xây dựng, điều đó khẳng định rằng trong những năm qua hệ thống các công trình thuỷ lợi đã góp phần to lớn trong việc nâng cao năng suất cây trồng, phục vụ dân sinh và các ngành kinh tế khác, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế huyện Đông Anh nói chung và kinh tế xã Vân Nội nói riêng phát triển. Hiện nay, công tác quản lý, khai thác và sử dụng các công trình thuỷ lợi trên địa bàn xã còn nhiều bất cập, hiệu quả sử dụng từ các công trình thuỷ lợi còn chưa cao do nhiều nguyên nhân như công trình bị xuống cấp, hệ thống kênh mương sạt lở, bồi lắng, huy động vốn đầu tư, tu bổ chưa cao. Một nguyên nhân khác là chưa có ý thức bảo vệ công trình từ cộng đồng địa phương, họ coi công trình thuỷ lợi là của Nhà nước chứ không phải là của chung cộng đồng. Vì vậy,quản lý và sử dụng các công trình thuỷ lợi trên địa bàn xã sao cho hiệu quả là rất cần thiết. Xuất phát từ các vấn đề trên tôi tiến hành nghiên cứu đề tài “Đánh giá thực trạng khai thác và sử dụng các công trình thuỷ lợi trên địa bàn xã Vân Nội, huyện Đông Anh, thành phố Hà Nội”. Xí nghiệp thuỷ lợi Đông Anh đã ký hợp đồng với các địa phương có nhu cầu nước tưới phục vụ cho sản xuất nông nghiệp, điều này chứng tỏ các công trình thuỷ lợi đã được các địa phương quản lý và sử dụng một cách tích cực. Các công trình thuỷ lợi trên địa bàn xã 100% là do trạm, cụm thuỷ nông và các HTXDVNN quản lý, chưa thấy các ban hoặc nhóm sử dụng nước quản lý và đặc biệt là cộng đồng hưởng lợi từ các công trình tham gia quản lý và vận hành. iii
6. Trong quá trình thực hiện quản lý, khai thác và sử dụng các công trình thuỷ lợi có các yếu tố ảnh hưởng là (1) Năng lực của cán bộ thuỷ lợi còn yếu kém, đặc biệt là các cán bộ cơ sở. Nhiều cán bộ còn thiếu kiến thức về mặt chuyên môn dẫn đến quản lý và điều hành kém hiệu quả, ảnh hưởng đến khai thác và sử dụng các công trình thuỷ lợi. (2)Cơ chế quản lý khai thác và sử dụng công trình thuỷ lợi còn nhiều bất cập. Trách nhiệm giữa đơn vị cung cấp nước và cộng đồng hưởng lợi thông qua hợp đồng kinh tế chưa được nghiêm túc thực hiên công khai, chỉ thông qua các bí thư, trưởng thôn, thiếu sự chứng kiến và giám sát của dân . Người dân chưa được chuyển giao quyền quản lý thực sự đối với các công trình thuỷ lợi. (3) Ý thức sử dụng nước của người dân chưa cao, tranh giành nước dẫn đến tình trạng lấy nước quá nhiều, dư thừa so với nhu cầu của cây trồng, trong khi đó một số hộ lại thiếu nước sản xuất. Ngoài ra còn một số các yếu tố khác như: (4) Lớp nước đưa vào ruộng nhỏ hơn lớp nước giới hạn cho phép, do đó không trở thành mức tưới theo yêu cầu giai đoạn sinh trưởng của cây trồng, dẫn đến phải bơm điều trợ, đưa nước nhiều lần gây tổn thất lãng phí nước. (5) Điều phối nước trên kênh chưa phù hợp với tốc độ canh tác. (6) Kênh mương chưa được kiên cố hoá nên thường bị rò rỉ, vỡ lở nhiều làm cho thất thoát nước. Trước nhưng khó khăn và các yếu tố ảnh hưởng trên bài khoá luận đã đề ra một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả khai thác và sử dụng các công trình thuỷ lợi theo hướng hiệu quả và bền vững (1) Nâng cao năng lực của cán bộ thuỷ lợi. (2) Đổi mới cơ chế quản lý khai thác và sử dụng công trình thuỷ lợi. (3) Nâng cao nhận thức của người dân về công tác thuỷ lợi. Ngoài ra còn một số giải pháp khác như: (4) Đổi mới cơ chế chính sách. (5) Huy động tối đa cộng đồng hưởng lợi tham gia vào quản lý và sử dụng các công trình thuỷ lợi. (6) Tăng cường thực hiện kiên cố hoá kênh mương. (7) Đẩy mạnh duy tu bảo dưỡng và sửa chữa các công trình thuỷ lợi. iv
7. MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ..............................................................................................i LỜI CẢM ƠN ...................................................................................................ii TÓM TẮT KHÓA LUẬN ...............................................................................iii MỤC LỤC.........................................................................................................v DANH MỤC BẢNG......................................................................................viii DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT........................................................................ix Phần I. ĐẶT VẤN ĐỀ.....................................................................................1 1.1 TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI.............................................................1 1.2 MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU......................................................................2 1.2.1 Mục tiêu chung........................................................................................2 1.2.2 Mục tiêu cụ thể........................................................................................2 1.3 ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU ..........................................2 1.3.1 Đối tượng nghiên cứu .............................................................................2 1.3.2 Phạm vi nghiên cứu..................................................................................3 1.4. CÂU HỎI NGHIÊN CỨU .........................................................................3 PHẦN II. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN............................................4 2.1 CƠ SỞ LÝ LUẬN.......................................................................................4 2.1.1 Một số khái niệm cơ bản ..........................................................................4 2.1.2 Dịch vụ thủy lợi và công trình thủy lợi ....................................................5 2.1.3 Khai thác công trình thủy lợi....................................................................7 2.1.4 Sự cần thiết của ngành thủy lợi trong SX NN và nền kinh tế quốc dân...9 2.1.5 Đặc điểm các công trình thủy lợi ...........................................................10 2.1.6 Các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả khai thác và sử dụng công trình thủy lợi ............................................................................................................12 2.2 CƠ CỞ THỰC TIỄN.................................................................................14 2.2.1 Kinh nghiệm quản lý và khai thác hiệu quả các công trình thủy lợi phục vụ sản xuất nông nghiệp ở một số địa phương ở Việt Nam............................14 v
8. 2.2.2 Chủ trương của nhà nước về phát triển công tác thủy lợi phục vụ sản xuất nông nghiệp .............................................................................................16 2.3 TỔNG QUAN CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU CÓ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI...................................................................................................18 PHẦN III. ĐẶC ĐIỂM ĐỊA BÀN VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ...21 3.1 ĐẶC ĐIỂM ĐỊA BÀN NGHIÊN CỨU....................................................21 3.1.1 Điều kiện tự nhiên ..................................................................................21 3.1.2 Đặc điểm kinh tế-xã hội của xã..............................................................22 3.2 PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU.............................................................31 3.1.1 Phương pháp thu thập số liệu .................................................................31 3.2.2 Phương pháp phân tích số liệu ...............................................................31 3.3 HỆ THỐNG CHỈ TIÊU NGHIÊN CỨU...................................................32 PHẦN IV. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN.........................33 4.1 TÌNH HÌNH KHAI THÁC CÁC CÔNG TRÌNH THỦY LỢI TRÊN ĐỊA BÀN XÃ VÂN NỘI........................................................................................33 4.1.1 Tổng quan các công trình thủy lợi..........................................................33 4.1.2 Chi phí khai thác các công trình thủy lợi ...............................................43 4.1.3 Kết quả và hiệu quả sử dụng các công trình thủy lợi .............................49 4.1.4 Đánh giá chung.......................................................................................59 4.2 CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN HIỆU QUẢ KHAI THÁC VÀ SỬ DỤNG CÁC CÔNG TRÌNH THỦY LỢI CỦA XÃ.......................................62 4.2.1 Năng lực của cán bộ thuỷ lợi..................................................................62 4.2.2 Cơ chế quản lý và khai thác các công trình thuỷ lợi ..............................63 4.2.3 Nhận thức của người dân .......................................................................63 4.2.4 Các yếu tố khác ......................................................................................64 4.3 GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ KHAI THÁC VÀ SỬ DỤNG CÁC CÔNG TRÌNH THỦY LỢI CỦA XÃ ...................................................67 4.3.1 Nâng cao năng lực của cán bộ thuỷ lợi ..................................................67 vi
9. 4.3.2 Đẩy mạnh đổi mới cơ chế quản lý khai thác và sử dụng các công trình thuỷ lợi. ...........................................................................................................67 4.3.3 Nâng cao nhận thức của người dân ........................................................69 4.3.3 Nhóm giải pháp khác..............................................................................70 PHẦN V. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ .....................................................80 5.1 KẾT LUẬN...............................................................................................80 5.2 KIẾN NGHỊ ..............................................................................................82 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................83 vii
10. DANH MỤC BẢNG Bảng 3.1 Tình hình sử dụng đất đai của xã Vân Nội .................................23 Bảng 3.2 Thống kê, kiểm kê diện tích đất theo đơn vị hành chính............24 Bảng 3.3 Tình hình dân số và lao động của xã Vân Nội............................25 Bảng 3.4 Kết quả sản xuất kinh doanh của xã (2012-2014) ......................27 Bảng 3.5 Cơ sở hạ tầng của xã Vân Nội ....................................................30 Bảng 4.1 Số lượng các công trình thủy lợi trên địa bàn xã, năm 2014 ......33 Bảng 4.2 Số lượng ký hợp đồng sử dụng nước của các HTXDVNN ........37 Bảng 4.3 Tình hình duy tu bảo dưỡng và sửa chữa các công trình thủy lợi của xã....................................................................................38 Bảng 4.4 Hiện trạng và nhu cầu đầu tư hệ thống thuỷ lợi trên địa bàn xã.45 Bảng 4.5 Tổng vốn đầu tư cho các công trình thuỷ lợi trên địa bàn xã chia theo các năm ...............................................................................46 Bảng 4.6 Tổng vốn đầu tư cho các công trình thuỷ lợi trên địa bàn xã chia theo vốn ngân sách nhà nước......................................................47 Bảng 4.6 Tình hình sử dụng hệ thống kênh mương trên địa bàn xã ..........49 Bảng 4.7 Năng lực quản lý, điều hành và khai thác công trình thuỷ lợi của cán bộ ngành thuỷ lợi..................................................................51 Bảng 4.8 Hiệu quả tại các xứ đồng đã được làm mới kênh mương...........52 Bảng 4.9 Các chỉ tiêu phản ánh diện tích đất được tưới tiêu trên địa bàn xã. .54 Bảng 4.10 Một số chỉ tiêu về kênh mương đã làm mới và chưa làm mới tại các hộ nghiên cứu .......................................................................55 Bảng 4.11 Một số chỉ tiêu khác để đánh giá hiệu quả sử dụng các công trình thuỷ lợi........................................................................................56 Bảng 4.12 Tổng hợp ý kiến điều tra cán bộ quản lý ....................................57 Bảng 4.13 Tổng hợp ý kiến của các hộ điều tra...........................................58 viii